امام جعفر صادق علیه السلام در حدیثی گهربار یاد مرگ را موجب شکستن پرچم‌های هوس، خاموش کردن آتش حرص و کوچک جلوه دادن دنیا دانسته‌اند.

امام جعفر صادق عليه‏ السلام فرمودند :
ياد مرگ، خواهش‏‌هاى نفس را مى‌‏ميراند،
رويشگاه‌‏هاى غفلت را ريشه ‏كن مى‏‌كند،
دل را با وعده‌‏هاى خدا نيرو مى‏‌بخشد،                      
طبع را نازك مى‏‌سازد،
پرچم‌‏هاى هوس را درهم مى‏‌شكند،
آتش حرص را خاموش مى‌‏سازد
و دنيا را در نظر كوچك مى‏‌كند .


متن حدیث:

الإمامُ الصّادقُ عليه ‏السلام : ذِكرُ المَوتِ يُميتُ الشَّهَواتِ في النَّفسِ ، ويَقلَعُ مَنابِتَ الغَفلَةِ ، ويُقَوّي القلبَ بمَواعِدِ اللّه ، ويُرِقُّ الطَّبعَ ، ويَكسِرُ أعلامَ الهَوى ويُطفِئُ نارَ الحِرصِ ، ويُحَقِّرُ الدُّنيا


«بحار الأنوار، جلد۶۶، صفحه۱۳۳»

منبع: مشرق
 

آيا انسان در تقديم و تأخير و چگونگي مرگ خود نقشي دارد؟
در يك جواب كلي، پاسخ به پرسش فوق مثبت است، يعني انسان ميتواند با اختيار و اراده، مرگ خود را جلو يا عقب بيندازد، آن را آسان يا سخت كند و ...

توضيح مطلب اين است كه دو دسته عوامل به طور كلي در مرگ و حيات، سلامت و بيماري، وسعت روزي و تنگي آن، سعادت و شقاوت فرد، عزت و ذلت دنيوي و اخروي او و ... مؤثر است:
عوامل مادي از قبيل تلاش و كوشش يا تنبلي و بي حالي، كم خوري يا پرخوري، دارو و درمان و يا بي توجهي و ناپرهيزي و ...


 

مولای متقیان، امیرمومنان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «من اکثر من ذکر الموت نجی من خداع الدنیا؛ هر کس فراوان یاد مرگ کند، از حیله‌های دنیا، رهایی می‌یابد».  


حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «و من اکثر ذکر الموت رضی من الدنیا بالکفاف؛ هر که بسیار یاد مرگ کند، به اندازه کفاف، از دنیا راضی است».

یادآوری مرگ، تأثیرگذاری‌های مثبت و سازنده‌ای در زندگی آدمی دارد. به خاطر این آثار روحی و تربیتی، در تعالیم و آموزه‌های دینی نیز بدان تاکید و سفارش‌های فراوانی شده است. یکی از آثار سازنده و تربیتی یاد مرگ، پوشیدن لباس زهد در دنیاست. یاد مرگ، دنیا را در چشم انسان زاهد، خوار و کوچک می‌کند. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: 
 

آیا انسان به جز زندگی مادی، زندگی دیگری دارد؟ آیا جهان پس از مرگ وجود دارد؟ آیا انسان با مرگ نابود می شود و یا از ساحت های دیگر زندگی برخوردار می شود؟ آیا انسان از ابعاد دیگری غیر از ساحت بدن مادی برخوردار است؟ همه این سوالات از بنیادی ترین سوالات زندگی هر فرد است و ذهن بسیاری از ما را در اوقات مختلف به خود مشغول کرده است. خداناباوران معتقدند در پس این دنیا، دنیایی نیست و زنجیره زندگی با مرگ به پایان می رسد. قرآن اعتقاد آنها را چنین بیان می کند: 

«إِنَّ هَؤُلَاء لَیَقُولُونَ. إِنْ هِیَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُنشَرِینَ »

«اینان [مشرکین و کفار] با اصرار [به اهل ایمان] می گویند پایان زندگى جز همین مرگ نخستین نیست و ما [پس از این مرگ] برانگیخته نخواهیم شد» (دخان / 34-35)

اهل ایمان اما به گونه ی دیگری می اندیشند. پیغمبراکرم (ص) می فرمایند: «کما تنامون تموتون و کما تستیقظون تبعثون» (بحارالانوار، ج 7/ص47). مرگ از منظر ایشان تحول از منزلی به منزلی و انتقال از جایی به جایی است. مرگ همان تحول و تکامل است و نه نیستی.



از جمادی مردم و نامی شدم


وز نـمــامــردم ز حــیـــــوان سر زدم



 

 فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ(83) وَ أَنْتُمْ حِینَئِذٍ تَنْظُرُونَ (84) وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْكُمْ وَلكِنْ لا تُبْصِرُونَ.(85/ واقعه)

چرا هنگامى كه جان به گلوگاه مى‏رسد (توانایى بازگرداندن آن را ندارید)؟! و شما در این حال نظاره مى‏كنید (و كارى از دستتان ساخته نیست). و ما به او از شما نزدیكتریم ولى نمى‏بینید.(ترجمه جوامع الجامع)


تعریف احتضار

احتضار از ماده حضور و به معنای حاضر شدن است و مراد از آن رسیدن زمان مرگ است. از نظر فقهاء احتضار به (رسیدن) زمان كنده شدن روح اطلاق می‌شود.(حدائق الناضره، ج3، ص352) وجه تسمیه احتضار نیز یا به علت حضور ملائكه در نزد محتضر برای قبض روح، یا به علت حاضر شدن خانواده و اقوام در لحظات آخر، و یا به علت حاضر شدن مؤمنین برای تشییع او می‌باشد.

كلمه احتضار(به ‌معناى حضور مرگ) در قرآن نیامده؛ اما با تعابیر دیگرى، از حاضر شدن مرگ(نساء/ 4، 18) آمدن سكرات مرگ (ق/50،19) قرار‌ گرفتن در غمرات مرگ(انعام/6،93) آمدن ‌مرگ(انعام/6،61) و رسیدن جان به گلو (واقعه/56،83) و نظایر آن سخن رفته است. به هر حال حالت احتضار به لحظاتی قبل از مرگ گفته می‌شود که به مرگ و جهان آخرت اتصال پیدا می‌کند. و طبیعتا به خاطر انس با دنیا و عظمت مرگ تحمل آن سخت است. با تامل در تعبیر قرآن به سكرات مرگ و اشاره به قصد گریز انسان از آن مى‌توان به شداید احتضار پى برد: «و ‌جاءَت سَكرَةُ المَوتِ 
 

مرگ برای بعضی از انسان ها یک امر آرزویی است و برای بعضی از انسان های دیگر امری ضد آرزوست. کسانی هستند که چون زندگی و مشکلات آن به آنها فشار می آورد آرزوی مرگ می کنند ، و مرگ را چاره همه گرفتاری ها می دانند ،اما آیا این آروزیی است که اجابتش آن ها را واقعا خوشحال می کند ،یا فقط نوعی بهانه تراشی است؟ 



اگر ما انسان های وارسته ای هستیم که با طلب مرگ می خواهیم از این جهان برویم که آسوده شویم این باز جای سۆال دارد بنده خوب و مطیع خداوند هرگز آرزوی مرگ نمی کند او راضی است به رضای خدا،اگر هم از ترس مشکلات است که مرگ برای انسان های مأیوس و درمانده که امید به خداوند متعال را از دست داده اند ،هولی بزرگ است کسی که امید ندارد رحمت خداوند در زندگی شامل حالش شود ،پس نباید در مرگ هم امیدی به رحمت او داشته باشد .

خداوند متعال در آیه ششم از سوره جمعه خطاب به یهودیان می فرماید، اگر واقعا شما نژاد برتر و از اولیای خدا هستید باید ترسی از مرگ نداشته باشید و به استقبال آن بروید:

(قُلْ یا أَیهَا الَّذینَ هادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِیاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقین: بگو: «اى كسانى كه یهودى شده‏اید، اگر پندارید كه شما دوستان خدایید نه مردم دیگر، پس اگر راست مى‏گویید درخواست مرگ كنید.)( الجمعة : 6)اما در ادامه خداوند متعال پرده از اعمال و رفتار آنان بر می دارد و می فرماید چون شما انسان های ظالمی هستید هیچ گاه آرزوی مرگ نخواهید كرد.

این آیه بیانگر این مسئله است كه آمادگی كامل برای مرگ یكی از نشانه های انسان های های مومن و متقی است ، طبق آیه شریفه تنها افرادی از مرگ هراسی ندارند كه آمادگی كامل برای این سفر طولانی را داشته باشند و تأكید آیه بیشتر بر مسئله آمادگی برای مرگ است.

اما در روایات اسلامی از چنین آرزویی منع شده است، چنانچه در روایتی بیان شده است كه پیامبر اعظم به دیدار مریضی رفتند كه از شدت بیماری آرزوی مرگ می كرد، رسول خدا در جواب او فرمود:

( آرزوی مرگ نداشته باش، زیرا اگر تو آدم خوب و نیکو کاری باشی با طولانی تر شدن عمرت بر کارهای نیک شما افزوده می شود و اگر آدم بدی باشی با تأخیر افتادن مرگت، چه بسا دچار عتاب شوی(یعنی یا توبه كنی و یا كفاره گناهانت را پس بدهی )(وسائل الشیعه، ، ج2، ص449 )

زندگی رنج دارد سختی دارد ،خوش و زیبایی هم زیاد دارد ، سختی ها به زودی جایشان را به آسایش و راحتی می دهند ، و تنها چیزی که ما را به آن ها نزدیک می کند صبر است. خداوند متعال در قرآن فرموده است«همانا بعد از سختی آسانی است». پس به وعده خدا دل بسپاریم و خوش باشیم و آرزوی مرگ این کار بیهوده را کنار بگذاریم که هر آن بر سرمان می بارد و ما را با خود به سرای باقی می برد و دستمان برای همیشه از دنیا کوتاه می ماند


همچنین در روایتی دیگر افرادی را كه آرزوی مرگ می كنند را سرزنش كرده ،می فرمایند:

«لا تَمَنَّ المَوت فَإِن كُنتَ مِن أَهلِ الجَنَّه فَالبَقاءُ خَیرٌ لَك وَ إِن كُنتَ مِن اَهلِ النّار فَما یعجِلُكَ إِلَیها:چرا درخواست مرگ می‏كنی؟ اگر اهل بهشت باشی بمانی بهتر است، (چون كارهای نیك بیشتری انجام می دهی )امّا اگر اهل آتش باشی، چرا برای رفتن به جهنّم شتاب می‏كنی؟(کنز العمال، ج15، ص553)


وقتی از زندگی سیر شدیم چه کنیم ؟

رسولُ اللّه‏ِ صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله : لا یَتَمنّى أحَدُكُمُ المَوتَ لِضُرٍّنَزَلَ بهِ ، فإن كانَ ولابُدَّ فاعِلاً فلْیَقُل: اللّهُمّ أحیِنی ما كانَتِ الحَیاةُ خَیرا لی ، وتَوَفَّنی إذا كانَتِ الوَفاةُ خَیرا لی (الترغیب والترهیب : 4/257/54) ؛ پیامبر خدا صلى‏ الله‏ علیه‏ و‏ آله فرمود : هیچ یک از شما به خاطر گزندى كه به او مى‏رسد ، مرگ را آرزو نكند؛ و اگر ناچار به این كار شد، بگوید : بار خدایا! تا زمانى كه زندگى براى من بهتر است مرا زنده بدار و هرگاه مرگ برایم بهتر بود، مرا بمیران.

الإمامُ الكاظمُ علیه ‏السلام ـ لِرجُلٍ یَتَمَنّى المَوتَ ـ : هل بینَكَ وبینَ اللّه‏ِ قَرابَةٌ یُحابیكَ لَها ؟ قالَ :لا . قالَ : فهَل لكَ حَسَناتٌ قَدَّمتَها تَزیدُ على سَیّئاتِكَ؟ قالَ : لا . قالَ : فأنتَ إذا تَتَمنّى هَلاكَ الأبَدِ ! (كشف الغمّة : 3/42 .)

كشف الغمّه : امام كاظم علیه ‏السلام به مردى كه آرزوى مرگ مى‏كرد فرمود: آیا میان تو و خداوند خویشاوندى‏اى است كه به خاطر آن تو را كمك رساند؟ عرض كرد : خیر. فرمود : آیا خوبى‏هایى كه بر بدى‏هایت فزونى داشته باشد پیش فرستاده‏اى؟ عرض كرد : خیر. فرمود : پس، در این صورت تو هلاكت ابدى را آرزو مى‏كنى !

دوستان عزیز در دنیا چیزی حتمی تر و قطعی تر از مرگ وجود ندارد دیر و زود دارد اما حتما فرا می رسد این که دیگر آرزو کردن ندارد ،ما باید حیات را قدر بدانیم که گذشتن و از دست دادنش هیچ جبرانی دارد هیچ دعا و آرزویی برش نمی گرداند ، دو روزه عمر به سرعت ثانیه شمار ساعت در حرکت است و این لحظه لحظه های فانی عمر ما بوده اند ،باید دید چگونه می گذرانیمشان .

آرزوی مرگ نداشته باش، زیرا اگر تو آدم خوب و نیکو کاری باشی با طولانی تر شدن عمرت بر کارهای نیک شما افزوده می شود و اگر آدم بدی باشی با تأخیر افتادن مرگت، چه بسا دچار عتاب شوی(یعنی یا توبه كنی و یا كفاره گناهانت را پس بدهی


زندگی رنج دارد سختی دارد ،خوش و زیبایی هم زیاد دارد ، سختی ها به زودی جایشان را به آسایش و راحتی می دهند ، و تنها چیزی که ما را به آن ها نزدیک می کند صبر است. خداوند متعال در قرآن فرموده است«همانا بعد از سختی آسانی است». پس به وعده خدا دل بسپاریم و خوش باشیم و آرزوی مرگ این کار بیهوده را کنار بگذاریم که هر آن بر سرمان می بارد و ما را با خود به سرای باقی می برد و دستمان برای همیشه از دنیا کوتاه می ماند.

امام على علیه ‏السلام فرمود : براى مرگ آماده شوید؛ زیرا مرگ بر سر شما سایه افكنده است و همچون گروهى باشید كه بر سر آنها فریاد زده شد و بیدار گشتند و دانستند كه دنیا سراى آنها نیست و از این رو آن را [با جهان دیگر ]عوض كردند···و میان هر یك از شما و بهشت و دوزخ فاصله‏اى جز فرود آمدن مرگ بر او نیست···

از خداى سبحان مسألت داریم كه ما و شما را از كسانى قرار دهد كه هیچ نعمتى سرمستشان نمى‏كند و هیچ هدفى آنان را از طاعت پروردگارشان باز نمى‏دارد و پس از مرگ پشیمانى و اندوهى گریبان گیرشان نمى‏شود.( نهج البلاغة : الخطبة 64.)

منابع :

وبلاگ رهپویان قرآن

پایگاه دارالحدیث
 

چرا از مرگ می‌ترسیم؟

اعتقاد نداشتن بـه خـدا و قـیـامـت و نیز نـابـودى پـنـداشـتـن مـرگ، از عـوامـل اسـاسـى تـرس از مـرگ اسـت. افزون بر این، در روایات و آیات به عواملى دیگر نیز اشـاره شـده است. بر اساس روایات یكى دیگر از علل ترس از مرگ، فراهم نساختن ره توشه آخرت اسـت. امـام صـادق علیه السلام از پـدر گـرامـى اش امـام بـاقـر علیه السلام نقل كرده است كه فرمود:

مـردى خـدمـت پـیـامبر صلی الله علیه و آله آمد و عرض كرد: "چرا من مرگ را دوست ندارم ؟ حضرت فرمود: آیا مال و ثروت دارى؟ عرض كرد: بله .

فرمود: آیا آن را پیش فرستاده‌اى [و در كار خیر و براى آخرت صرف كرده‌اى]؟

عرض كرد: نه .

فرمود: به همین علت مرگ را دوست نمى دارى. 1

ایـن هـمـان اسـت كـه حـضرت على علیه السلام در یكى از سخنان حكمت آمیزش از آن ، آه و ناله سر مى‌دهد و هشدار داده ، مى‌فرماید: "آه مِنْ قِلَّةِ الزّادِ وَ طُولِ الطَّریقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظیمِ الْمُورِدِ" 2

آه از كـمـى تـوشـه [ى راه آخرت] و طولانى بودن راه و دور بودن سفر و بزرگ بودن مقصد و محلّ ورود.


 

از جمله آثار یاد مرگ، رهایی از غفلت و هشیاری نسبت به حقایق مهم پیرامونمان می‌باشد. در واقع، ما انسان‌ها از یاد مرگ می‌ترسیم و فریب دنیا را می‌خوریم و به بازیچه سرگرم می‌شویم؛ در حالی که برای آخرت آفریده شده‌ایم؛ ولی این دنیا را که در آن هستیم دوست داریم.

مرگ، حقیقتی قطعی و غیر قابل انکار

مرگ حقیقتی قطعی و غیرقابل انکار برای هر موجود زنده می‌باشد که خداوند چشیدن طعم آن را به عنوان یک قانون کلّی بیان نموده، می‌فرماید: «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»؛ «همه کس چشنده مرگ است.»

مرگ حقیقتی است که هر روز به طور آشکار آن را مشاهده می‌کنیم و یا چیزی در رابطه با آن می‌شنویم؛ امّا انسانی که علاقمند به زندگی دنیایی است و به بازیهای دنیایی سرگرم شده و گمان می‌کند که مرگ، نابودی است و زندگی بعد از آن هرگز معنایی ندارد، از یاد مرگ می‌ترسد و از نشانه های آن فرار می‌کند؛ در حالی که خداوند چنین انسانهایی را مورد خطاب خویش قرار داده، می‌فرماید: «أَیْنَمَا تَکُونُوا یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنتُمْ فِی بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ»؛ «هر کجا باشید، مرگ شما را فرا می‌گیرد؛ اگر چه در کاخهای بسیار محکم باشید.»

«قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُو مُلَـقِیکُمْ»؛ «بگو: مرگی که شما از آن می‌گریزید حتما شما را ملاقات خواهد کرد.»